Τι σημαίνει για την Ελλάδα η κοινωνική επιχειρηματικότητα;


Εάν αποφασίσετε την δημιουργία της δικής σας ΚοινΣΕπ και έχετε μια καλή ιδέα που πληροί τα κριτήρια του νόμου 4430/2016 ελάτε σε επαφή μαζί μας από εδώ για να σας βοηθήσουμε με την 10χρονη εμπειρία μας στον τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας και στην Δημιουργία άνω των 600 Επιτυχημένων ΚοινΣΕπ


Θα μπορούσαμε να πούμε ότι εν έτει 2015 πλέον, το παλιό καπιταλιστικό μοντέλο με κύρια ιδεολογία και σημαία του το κέρδος πάνω από οτιδήποτε άλλο και με όποιο κόστος βαίνει προς το τέλος του, σίγουρα σε ό, τι αφορά την θεωρητική του βάση. Έχει γίνει προφανές πια, ότι τα δύο κύρια φαινόμενα που απασχολούν την ανθρωπότητα τα τελευταία 40 έτη,  η καταστροφή του περιβάλλοντος και η συσσώρευση πλούτου στα χέρια λίγων δεν μπορούν να αγνοηθούν άλλο1BY ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΒΑΡΤΣ from https://startupper.gr

Αυτά τα φαινόμενα μας κατευθύνουν να αλλάξουμε το οικονομικό μοντέλο το οποίο ρύθμιζε τις μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου. Στον απόηχο, λοιπόν, αυτής της συνεχιζόμενης θεμελιώδους αλλαγής, παρατηρούμε προσφάτως την εξάπλωση της ιδέας της κοινωνικής επιχειρηματικότητας σε παγκόσμιο επίπεδο. Το βασικό μήνυμα του κινήματος της κοινωνικής επιχειρηματικότητας είναι ότι δεν μπορούμε να περιμένουμε από τις κυβερνήσεις και εν γένει από «τους άλλους» να δώσουν λύση στα προβλήματά μας, μα θα πρέπει εμείς οι ίδιοι να γίνουμε φορείς της αλλαγής και της λύσης.

Εν μέσω της τρέχουσας οικονομικής και κοινωνικής κρίσης στην Ελλάδα, ήρθε ο καιρός να δώσουν οι εμπλεκόμενοι φορείς μεγαλύτερη σημασία στη δημιουργία ενός οικοσυστήματος για την προώθηση της ιδέας και της πρακτικής της κοινωνικής επιχειρηματικότητας. Το ακόλουθο άρθρο στοχεύει στο να εμπνεύσει ιδέες και να κινήσει τη συζήτηση γύρω από το θέμα αυτό, παρέχοντας μια εισαγωγή στις έννοιες της κοινωνικής επιχειρηματικότητας και της κοινωνικής επιχείρησης. Ταυτόχρονα, εστιάζει στις προσπάθειες που πρέπει να γίνουν από τους φορείς (θεσμικούς και μη) για την καλλιέργεια και ανάπτυξη ενός οικοσυστήματος κοινωνικής επιχειρηματικότητας.

Τι είναι η κοινωνική επιχειρηματικότητα;

Ο κοινωνικός επιχειρηματίας βρίσκει δημιουργικές και βιώσιμες λύσεις σε σημαντικά ζητήματα. Κοινωνικοί επιχειρηματίες έχουν υπάρξει αιώνες τώρα σε διάφορους τομείς και  μορφές. Η Florence Nightingale, η οποία θεωρείται ως ένα από τα πρώτα παραδείγματα κοινωνικής επιχειρηματικότητας, ξεκίνησε το πρώτο επίσημο πρόγραμμα νοσηλευτικής εκπαίδευσης οδηγώντας στην μεταμόρφωση ολόκληρου του τομέα της νοσηλευτικής. Ομοίως, ο Jean Monnet συχνά αναφέρεται ως εκείνος που επινόησε το σχέδιο της ευρωπαϊκής ενοποίησης και ενσωμάτωσης ως μιας λύσης για τη διασφάλιση της ειρήνης στην Ευρώπη. Εν ολίγοις, οι κοινωνικοί επιχειρηματίες «εντοπίζουν αυτό που δεν λειτουργεί και λύνουν το πρόβλημα αλλάζοντας το σύστημα, εξαπλώνοντας τη λύση, αλλά και πείθοντας ολόκληρες κοινωνίες να κινηθούν προς μιαν άλλη κατεύθυνση»2.

Η κοινωνική επιχείρηση ως έννοια προέρχεται από την κοινωνική επιχειρηματικότητα και ορίζεται από τον νομπελίστα Mohammad Yunus, ως μια επιχείρηση της οποίας σκοπός να επιλύσει τα κοινωνικά προβλήματα με οικονομικά βιώσιμο τρόπο. Οι κοινωνικές επιχειρήσεις στους περισσότερους τομείς τους λειτουργούν όπως και οι κλασσικές επιχειρήσεις που αποσκοπούν κυρίως στο κέρδος. Δεδομένου, όμως, ότι ο κοινωνικός αντίκτυπος είναι ο πρωταρχικός σκοπός μιας κοινωνικής επιχείρησης, η βασική διαφορά έγκειται στο γεγονός πως τα κέρδη που αποκομίζονται από την επιχειρηματική δραστηριότητα, είτε επανεπενδύονται στην ίδια την επιχείρηση (δηλαδή τα μερίσματα δεν καταβάλλονται στους ιδιοκτήτες) είτε χρησιμοποιούνται για την εκκίνηση νέων κοινωνικών επιχειρήσεων με σκοπό να αυξηθεί ο αντίκτυπος της οργάνωσης3. Ένα διάσημο παράδειγμα κοινωνικής επιχείρησης είναι η Τράπεζα Grameen Bank στο Μπαγκλαντές, γνωστή ως «Τράπεζα των Φτωχών», η οποία δίνει δάνεια σε φτωχούς ανθρώπους χωρίς να ζητά εγγυήσεις και των οποίων το ποσό ανέρχεται σε περίπου ένα δις δολάρια ετησίως. Επί του παρόντος, η οικονομία των κοινωνικών επιχειρήσεων εξακολουθεί να είναι περιορισμένη, κερδίζει όμως έδαφος καθώς διεκδικεί την θέση της στην ευρύτερη αγορά και αποτελεί σίγουρα ένα νέο και ανερχόμενο «παίκτη» πέραν των κερδοσκοπικών επιχειρήσεων, των συνεταιρισμών, του κράτους, της κοινωνίας των πολιτών και των μη κυβερνητικών οργανισμών (ΜΚΟ).

Με το κράτος πρόνοιας να βρίσκεται υπό πίεση, η προώθηση της ιδέας της κοινωνικής επιχειρηματικότητας θα μπορούσε να είναι η προσπάθεια άμβλυνσης ορισμένων από των επιζήμιων επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης, η οποία έχει οδηγήσει σε ανθρωπιστική κρίση. Το ερώτημα, βέβαια, που τίθεται είναι το ακόλουθο: Πώς θα ήταν ένα οικοσύστημα το οποίο θα μπορούσε και να παράγει αλλά και να συντηρεί την κοινωνική επιχειρηματικότητα;

Πρόσβαση σε κεφάλαια

Στην Ελλάδα, η πιο σημαντική πτυχή είναι η επαρκής χρηματοδότηση των κοινωνικών επιχειρήσεων. Ο Ronal Cohen, ως πρωτοπόρος στον τομέα των επενδύσεων με αντίκτυπο («impact investing»), έχει πει το εξής: «Η προσφορά χρήματος δημιουργεί τη δική της ζήτηση, επομένως το σημείο εκκίνησης είναι μια αυξημένη ροή κεφαλαίου».

Επιχειρηματικά Κεφάλαια για Φιλανθρωπικούς Σκοπούς («Venture Philanthropy»): Για να ξεκινήσει ή να αναπτυχθεί μια νέα επιχείρηση χρειάζονται κεφάλαια υπό τη μορφή π.χ. δανείου ή μετοχικού κεφαλαίου. Η επιχειρηματική φιλανθρωπία παίρνει ιδέες και τεχνικές από την χρηματοδότηση επιχειρηματικών κεφαλαίων («Venture Capital») αλλά και την Διοίκηση Επιχειρήσεων και τις εφαρμόζει με σκοπό την υποστήριξη κοινωνικών επιχειρήσεων. Εκτός από την παροχή χρηματοδότησης, τα κεφάλαια αυτά υποστηρίζουν επίσης τους Κοινωνικούς Επιχειρηματίες με το δίκτυό τους, την εμπειρία που κατέχουν στον τομέα του business management, καθώς και τις συνεργασίες από εταιρίες pro bono (για το κοινό καλό). Παραδείγματα τέτοιων κεφαλαίων από το εξωτερικό που μπορούμε να αναφέρουμε είναι η Yunus Social Business και η Big Society Capital. Επιπλέον, υπάρχουν ενώσεις και οργανισμοί δικτύωσης, όπως η European Venture Philanthropy Association που στόχο έχουν την ανταλλαγή γνώσεων και την προώθηση της πρακτικής της επιχειρηματικής φιλανθρωπίας αλλά και των κοινωνικών επενδύσεων σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Τράπεζες: Επί του παρόντος, οι μεγάλες Ελληνικές τράπεζες όχι μόνο δεν δίνουν αρκετά δάνεια στις κερδοσκοπικές επιχειρήσεις, αλλά επίσης δεν διαθέτουν ούτε την τεχνογνωσία στον τομέα των κοινωνικών και οικολογικών επενδύσεων, πολλώ δε μάλλον σε αυτόν των κοινωνικών επιχειρήσεων. Επομένως, στην Ελλάδα απαιτείται η ανάπτυξη αυτού του τομέα είτε μέσα από τη δημιουργία νέων τραπεζών οι οποίες θα τοποθετούν τον κοινωνικό αντίκτυπο πάνω από τα κέρδη τους είτε μέσα από την κλιμάκωση των υφιστάμενων συνεταιριστικών και ηθικών τραπεζών των οποίων η εστίαση είναι στις επιχειρήσεις που έχουν ένα κοινωνικό και οικολογικό όφελος για την κοινωνία και την φύση.

Angel investors: Ένας «Επενδυτής Άγγελος» είναι, συνήθως, ένα εύπορο άτομο που παρέχει κεφάλαια για την ίδρυση start-up επιχειρήσεων, με αντάλλαγμα είτε μετατρέψιμο  χρέος (Convertible Debt) είτε κάποιο ποσοστό επί του μετοχικού κεφαλαίου. Εμπειρίες του εξωτερικού έχουν δείξει ότι όλο και περισσότεροι Angel Investors οργανώνονται σε ομάδες ή δίκτυα «Αγγέλων» με σκοπό να μοιραστούν την έρευνα στην επιλογή επιχειρήσεων  και να συγκεντρώσουν τα κεφάλαιά τους σε μια «δεξαμενή κεφαλαίων» με σκοπό κοινές επενδύσεις των κεφαλαίων τους, αλλά και να παρέχουν συμβουλές σε επιχειρήσεις του χαρτοφυλακίου τους (π.χ. όπως εφαρμόζεται από το δίκτυο Pymwymic). Η πρακτική του Angel Investor που επενδύει σε κοινωνικές επιχειρήσεις θα μπορούσε για παράδειγμα να γίνει πιο ελκυστική εάν η κυβέρνηση παρείχε φορολογικές ελαφρύνσεις στην περίπτωση που μια τέτοια επένδυση κατέληγε σε πτώχευση.

Θα είχε ενδιαφέρον, επίσης, να γίνει μια έρευνα σχετικά με το κατά πόσο και σε ποιο βαθμό η Ελλάδα έχει τους επενδυτές που ενδιαφέρονται για μια κοινωνική και οικολογική απόδοση των επενδύσεών τους. Πάντως, η εμπειρία αντίστοιχων εγχειρημάτων του εξωτερικού έχει δείξει πως οι έννοιες του κέρδους και του «κάνω το καλό» δεν είναι αντιφατικές και μπορούν να συνδυαστούν. Επίσης, εταιρείες με υπευθυνότητα που έχουν μια καλή διακυβέρνηση έχει αποδειχθεί ότι μακροπρόθεσμα ξεπερνούν τους ανταγωνιστές τους. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την ανησυχία γύρω από τα κοινωνικά προβλήματα, ανέπτυξαν ένα νέο είδος επενδυτή, τον Impact Investor, δηλαδή του Επενδυτή που έχει σαν κύριο μέλημά του τον κοινωνικό αντίκτυπο. Αυτός ο επενδυτής ενσωματώνει στην επενδυτική του εστίαση και τις οικολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις της επένδυσης αλλά και το κέρδος. Στον τομέα του Impact Investing εκτιμάται ότι οι επενδύσεις σήμερα σε παγκόσμιο επίπεδο ανέρχονται σε 50 δις ευρώ έχοντας ήδη διανύσει τα τελευταία χρόνια μια περίοδο σταθερής ανάπτυξης. Καθώς τα επόμενα 20-30 χρόνια αναμένουμε να δούμε μέρος του πλούτου να αλλάζει χέρια προς μια νέα γενιά που δίνει μεγαλύτερη σημασία σε κοινωνικά και οικολογικά ζητήματα από ότι οι προηγούμενες, ο τομέας αυτός αναμένεται να αυξηθεί ακόμη περισσότερο παρέχοντας όλο και περισσότερες ευκαιρίες χρηματοδότησης για κοινωνικές επιχειρήσεις.

Μεσάζοντες/ Μεσολαβητές

Για να προωθηθεί η ιδέα του κοινωνικού επιχειρείν, θα πρέπει να δημιουργηθούν και να εγκαθιδρυθούν οργανισμοί οι οποίοι θα συγκεντρώνουν διάφορους ενδιαφερόμενους, όπως κοινωνικές και κερδοσκοπικές επιχειρήσεις, ΜΚΟ, κράτος και επενδυτές. Το πιο ζωντανό παράδειγμα ενός τέτοιου οργανισμού είναι η Ashoka, η οποία βρίσκεται σε στάδιο έναρξης των δραστηριοτήτων της καθώς και ανάπτυξης μιας σχετικής κοινότητας στην Ελλάδα. Μέσω του ευρύτατου παγκόσμιου δικτύου της αλλά και τωνσυνεργατών της, κοινωνικοί επιχειρηματίες μπορούν να έρθουν από το εξωτερικό στην Ελλάδα και να μοιραστούν βέλτιστες πρακτικές (best practices) καθώς και να συνεταιριστούν με Ελληνικές κοινωνικές επιχειρήσεις. Ήδη, το 2014, η Ashoka έφερε 10 κορυφαίους κοινωνικούς επιχειρηματίες στην Ελλάδα, οι οποίοι αυτή τη στιγμή αναπτύσσουν στρατηγικές με τοπικούς εταίρους για να κλιμακώσουν την ιδέα τους στην χώρα μας. Κάποιος μπορεί πλέον να φανταστεί ακόμη και ένα incubation fund (ταμείο επώασης) που θα βοηθά ορισμένες από τις ιδέες που απαντούν στις πιο πιεστικές ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας να αναπαραχθούν. Ακριβώς όπως και στον κερδοσκοπικό επιχειρηματικό κόσμο: δεν χρειάζεται να εφεύρουμε εκ νέου τον τροχό. Υπάρχουν χιλιάδες επιτυχημένες κοινωνικές επιχειρήσεις από τις οποίες μπορούμε να μάθουμε αλλά και να τις βοηθήσουμε να μεγαλώσουν και να επεκταθούν. Σε αυτό το πλαίσιο, η Ashoka με περισσότερα από 3000 μέλη (fellows), παρέχει μια εκτενή βιβλιοθήκη των δυνητικών περιπτώσεων προς μελέτη για τους νέους επίδοξους επιχειρηματίες του κοινωνικού τομέα.

Ένας από τους σημαντικότερους μεσάζοντες στην Ελλάδα για την κοινωνική επιχειρηματικότητα είναι και το Impact HUB στην Αθήνα, στο οποίο υπάρχουν σχεδόν καθημερινά ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις πάνω στο θέμα της κοινωνικής επιχειρηματικότητας και όπου έχουν την έδρα τους πολλά startups από τον τομέα.

Πανεπιστήμια: Στο κοινωνικό επιχειρείν, η εκπαίδευση διαδραματίζει επίσης έναν σημαντικό ρόλο. Τα Πανεπιστήμια για παράδειγμα θα μπορούσαν να εισάγουν στο εκπαιδευτικό τους πρόγραμμα μαθήματα όπως το «Πως να δημιουργήσεις ένα επιχειρηματικό κοινωνικό project» και να φέρουν επιτυχημένους σχετικούς επιχειρηματίες να παρουσιάσουν το έργο τους. Επιπλέον, το πεδίο της κοινωνικής επιχειρηματικότητας προσφέρει πολλές δυνατότητες για ακαδημαϊκή έρευνα, ιδίως στον τομέα της μέτρησης του κοινωνικού αντίκτυπου ή και στη μελέτη των αναγκών χρηματοδότησης των κοινωνικών επιχειρήσεων, τομείς τους οποίους τα Ελληνικά Πανεπιστήμια θα μπορούσαν να αναπτύξουν.

ΜΜΕ –Media: Για να ασχοληθούν περισσότεροι άνθρωποι με το κίνημα της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, θα πρέπει η ιδέα του κοινωνικού επιχειρείν να εξαπλωθεί και μέσω των MME. Εάν προβάλλονταν οι εμπειρίες και τα βιώματα επιχειρηματιών του κοινωνικού τομέα μέσα από τα μεγάλα ΜΜΕ θα ενθαρρύνονταν περισσότεροι άνθρωποι να εμπλακούν σε αυτό το κίνημα για την κοινωνική αλλαγή δημιουργώντας έτσι έναν θα λέγαμε αυτοτροφοδοτούμενο κύκλο. Η δημοσιογραφική κάλυψη των κοινωνικών επιχειρηματιών και του οικοσυστήματος θα έδινε λύση και σε ακόμη ένα σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε σήμερα στην Ελλάδα, αυτό της έλλειψης ικανών και κατάλληλων προτύπων. Προβάλλοντας ανθρώπους των οποίων η πορεία είναι αξιόλογη και αξιοσημείωτη και τους καθιστά άξιους να αποτελέσουν πρότυπο για την Ελληνική κοινωνία θα δημιουργούσε και τα κατάλληλα πρότυπα που τόσο έχουμε ανάγκη σήμερα, ειδικά νέα γενιά. Στην Ελλάδα χρειάζεται να πάψουμε πλέον να εστιάζουμε μονάχα στο πρόβλημα αλλά να στρέψουμε την προσοχή μας και στις λύσεις δείχνοντας επιμονή και πίστη σε αυτές.

Φιλανθρωπικά ιδρύματα και φιλανθρωπικές οργανώσεις: Επί του παρόντος, τα μεγάλα ιδρύματα περιορίζουν το έργο τους σε δωρεές. Αν και οι δωρεές σε μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς είναι πολύ σημαντική υποστήριξη, το πρόβλημα είναι ότι είναι τέτοιας μορφής που κατά κανόνα δεν ανανεώνονται. Μια επένδυση σε μια κοινωνική επιχείρηση από την άλλη πλευρά, ανανεώνεται συνεχώς, δημιουργώντας μια σταθερή ροή κεφαλαίων προς όφελος της κοινωνίας. Ωστόσο, μέχρι στιγμής, δεν έχουν υπάρξει σοβαρές προσπάθειες για τη δημιουργία ενός επενδυτικού οχήματος αφιερωμένου στις κοινωνικές επενδύσεις. Τα μεγάλα ελληνικά ιδρύματα κατέχουν από κοινού ένα τεράστιο κεφάλαιο από το οποίο χρηματοδοτούν της δραστηριότητές τους. Αντί να χρηματοδοτούν επιχειρήσεις που συχνά είναι εκείνες που βλάπτουν την κοινωνία (π.χ. εταιρείες πετρελαίου), τα μεγάλα φιλανθρωπικά ιδρύματα θα μπορούσαν να επιλέξουν να επενδύσουν ένα μέρος του κεφαλαίου τους  για επενδύσεις προσανατολισμένες στον αντίκτυπο, όπως συμβαίνει ήδη με άλλα ιδρύματα στη Βόρεια Ευρώπη. Αυτή η μορφή επένδυσης που έχει άμεση σχέση με την αποστολή της επιτρέπει στις φιλανθρωπικές οργανώσεις να πετύχουν ένα διπλό αποτέλεσμα, μέσω των δωρεών τους αλλά και μέσω των επενδύσεων που ανέπτυξαν οι δωρεές αυτές.

Κερδοσκοπικές επιχειρήσεις: Σήμερα, γίνεται όλο και πιο κρίσιμο για τους καταναλωτές -πελάτες να γνωρίζουν ότι η εταιρεία από την οποία επιλέγουν να αγοράσουν ένα προϊόν ή μια υπηρεσία δεν είναι επιβλαβής για την κοινωνία. Έχοντας αυτό κατά νου βλέπουμε πως δεν είναι αρκετό για τις επιχειρήσεις απλά να δεσμεύονται ότι θα «παραμείνουν εντός των ορίων του νόμου» (σαν να μην είναι δεδομένο και αυτονόητο). Οι εταιρίες χρειάζεται, πλέον, να επιδιώξουν πιο ενεργά «να κάνουν το καλό». Με το να βοηθούν κοινωνικές επιχειρήσεις μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά προς αυτόν τον σκοπό, ενώ, την ίδια στιγμή, ενισχύουν το προφίλ τους ως προς την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη (CSR). Kερδοσκοπικές εταιρείες μπορούν, για παράδειγμα, να συμμετέχουν και να βοηθούν παρέχοντας αφιλοκερδώς υπηρεσίες σε κοινωνικές επιχειρήσεις, όπως στην περίπτωση της McKinsey που προσφέρει τις υπηρεσίες της στην Ashoka.

Όλοι αυτοί οι ενδιαφερόμενοι φορείς που περιγράφονται παραπάνω θα δημιουργήσουν μαζί ένα oικοσύστημα κοινωνικής επιχειρηματικότητας σε συνεργασία μεταξύ τους. Σε αντίθεση με τον τομέα των κερδοσκοπικών εταιριών, όπου η απόλυτη κυριαρχία της αγοράς είναι ο απώτερος στόχος ενώ η συνεργασία με τους «ανταγωνιστές» δεν είναι επιλογή, η οικονομία της κοινωνικής επιχειρηματικότητας επιτρέπει στους ενδιαφερομένους να συνεργαστούν σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα, δεδομένου μάλιστα ότι ο τελικός σκοπός είναι η επίτευξη κοινωνικού αντίκτυπου.

Το κράτος

Το κράτος έχει την επιλογή είτε να επιταχύνει είτε να αποτρέψει και να εμποδίσει την ανάπτυξη του οικοσυστήματος κοινωνικής επιχειρηματικότητας. Μέσα από την υπερβολική φορολόγηση αλλά και την υπερμεγέθη γραφειοκρατία, η ελληνική πολιτεία μέχρι σήμερα, δυστυχώς, επιλέγει το δεύτερο. Ειδικά στην περίπτωση των ΜΚΟ και των κοινωνικών επιχειρήσεων, η ανούσια γραφειοκρατία καθώς και η μη εφαρμογή φορολογικών ελαφρύνσεων αποτελούν ολοφάνερα παραδείγματα αυτής της πολιτικής.

Συμπέρασμα

Η εποχή της κοινωνικής επιχειρηματικότητας έφτασε και θα παραμείνει. Το ερώτημα, επομένως, δεν είναι το εάν οι αλλαγές που περιγράφονται παραπάνω θα έρθουν, αλλά πότε θα έρθουν, καθώς οι σπόροι για μια κουλτούρα κοινωνικής επιχειρηματικότητας έχουν ήδη τεθεί. Το πιο σημαντικό αλλά και ελπιδοφόρο από όλα είναι ότι πολλοί Έλληνες πολίτες έχουν συνειδητοποιήσει ότι δεν έχουμε την πολυτέλεια ούτε να περιμένουν από τους πολιτικούς να αναλάβουν δράση ούτε και την ανάκαμψη της οικονομίας. Εμείς ως πολίτες καλούμαστε να βρούμε δημιουργικές λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζει η κοινωνία μας σήμερα ανεξάρτητα με το φάση στην οποία βρίσκεται η οικονομία μας αλλά και από το τι κάνουν οι πολιτικοί και οι εκάστοτε κυβερνήσεις. Η δημιουργία ενός οικοσυστήματος κοινωνικής επιχειρηματικότητας βέβαια ούτε θα εξαλείψει τις πολιτικές διαμάχες στο εσωτερικό της κοινωνίας ούτε θα λύσει όλα μας τα προβλήματα. Όμως μπορεί να αποτελέσει ένα βασικό κομμάτι του παζλ όπως αυτό διαμορφώνεται πλέον, φέρνοντας στο φως νέες ιδέες και νέα μοντέλα οικονομίας και επιχειρηματικότητας. Σε συνεργασία με όλους τους φορείς που αναφέρονται παραπάνω, οι κοινωνικοί επιχειρηματίες μπορούν να βοηθήσουν να δημιουργηθεί η απαραίτητη αλλαγή ώστε η Ελλάδα να ξεπεράσει την οικονομική, πολιτική και ηθική κρίση που περνάει. Τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο.

Ιδιαίτερη αναφορά στο τελευταίο φαινόμενο ανήκει στον Τομά Πικετί και το βιβλίο του «Το Κεφάλαιο τον 21ο αιώνα» το οποίο έφερε στο προσκήνιο την άνιση κατανομή του πλούτου.
2 https://www.ashoka.org/social_entrepreneur
3 Η εξαίρεση είναι ότι κοινωνικού χαρακτήρα επιχειρήσεις μπορούν να ξεπληρώσουν δάνεια σε επενδυτές.