---

Η ιστοσελίδα koinsep.org αποτελεί μια πλατφόρμα ενημέρωσης και υποστήριξης για Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις (ΚοινΣΕπ) και φορείς της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας στην Ελλάδα. Παρέχει πληροφορίες για την ίδρυση και διαχείριση ΚοινΣΕπ, όπως οδηγούς, νέα για επιδοτήσεις, νομικές και φορολογικές συμβουλές, καθώς και επικαιροποιημένα θέματα για τη λειτουργία τους. Απευθύνεται σε επαγγελματίες και πολίτες που επιθυμούν να συμβάλλουν στην κοινωνική οικονομία, ενισχύοντας την τοπική ανάπτυξη και τις κοινωνικές δράσεις και λειτουργει μέχρι σήμερα ανελλιπώς από το 2012

---

Εάν αποφασίσετε την δημιουργία της δικής σας ΚοινΣΕπ και έχετε μια καλή ιδέα που πληροί τα κριτήρια του νόμου 4430/2016 ελάτε σε επαφή μαζί μας από εδώ για να σας βοηθήσουμε με την 12χρονη εμπειρία μας στον τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας και στην Δημιουργία άνω των 730 Επιτυχημένων ΚοινΣΕπ

---

Στην Ευρώπη υπάρχουν τρεις χώρες που αντιμετώπισαν την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία όχι ως «παράρτημα» πολιτικής, αλλά ως αυτόνομο αναπτυξιακό οικοσύστημα με κανόνες, θεσμούς, εργαλεία και συμμαχίες: η Ιταλία, η Ισπανία και η Πορτογαλία. Το μυστικό τους; Καθαρό και σταθερό νομικό πλαίσιο, ειδικές μορφές συνεταιριστικών/κοινωνικών επιχειρήσεων με κοινωνική αποστολή, δημόσιες πολιτικές που «κουμπώνουν» με την αγορά (προμήθειες, κίνητρα, πρόσβαση σε χρηματοδότηση) και ενδιάμεσοι φορείς στήριξης που δεν είναι διακοσμητικοί αλλά επιχειρησιακοί.

Η Ιταλία «έγραψε» νωρίς τον κανόνα με τους κοινωνικούς συνεταιρισμούς Α/Β τύπου —μια παγκόσμια αναφορά για υπηρεσίες φροντίδας και ένταξη στην εργασία— και εξέλιξε το μοντέλο σε κοινοτικούς συνεταιρισμούς που ανασταίνουν τοπικές οικονομίες, ακόμη και μέσω ενεργειακών κοινοτήτων.

Η Ισπανία «κλείδωσε» το πλαίσιο από το 2011 με Εθνικό Νόμο για την Κοινωνική Οικονομία, διαθέτει Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Οικονομίας, και δίκτυα/περιφέρειες που μεταφράζουν στρατηγική σε θέσεις εργασίας. Η Πορτογαλία, με τον Πλαισιακό Νόμο του 2013 και τον οργανισμό-ομπρέλα CASES, «έδεσε» το μωσαϊκό φορέων (συνεταιρισμοί, αδελφότητες, ιδρύματα, IPSS) σε μια ενιαία πολιτική με παρατηρητήριο και διαρκή κοινωνικό διάλογο.

Ιταλία: Το μοντέλο των κοινωνικών συνεταιρισμών ως πυλώνας ΚΑΛΟ

Νομικό πλαίσιο

• Στην Ιταλία θεσπίστηκε η Νόμος 381/1991 («Law 381/1991 on social cooperatives») στις 8 Νοεμβρίου 1991, ως ειδικός νόμος που αναγνώρισε τους «κοινωνικούς συνεταιρισμούς». webfiles-sc1.blackbaud.com+2base.socioeco.org+2

• Ο νόμος ορίζει στο άρθρο 1 ότι κοινωνικός συνεταιρισμός «επιδιώκει το γενικό συμφέρον της κοινότητας για την ανθρώπινη προώθηση και κοινωνική ένταξη των πολιτών» μέσω
  • α) της διαχείρισης κοινωνικών, υγειονομικών και εκπαιδευτικών υπηρεσιών, και
  • β) της εκτέλεσης διαφόρων δραστηριοτήτων (αγροτικές, βιομηχανικές, εμπορικές ή υπηρεσιών) με σκοπό την ένταξη στην εργασία ατόμων μειονεκτούντων. webfiles-sc1.blackbaud.com+1
• Ο νόμος διακρίνει δύο τύπους κοινωνικών συνεταιρισμών:
  • Τύπος Α («A-type») για παροχή κοινωνικών/εκπαιδευτικών/υγειονομικών υπηρεσιών. The Better Entrepreneurship Policy Tool+1
  • Τύπος Β («B-type») για δραστηριότητες ένταξης στην εργασία ευάλωτων/μειονεκτούντων ομάδων — με ελάχιστο ποσοστό εργαζομένων μειονεκτούντων (~30%) στο σύνολο του εργατικού δυναμικού του συνεταιρισμού. The Better Entrepreneurship Policy Tool+1
• Ο νόμος 381/1991 αποτέλεσε πρωτοποριακή νομική αναγνώριση κοινωνικών επιχειρήσεων στην Ευρώπη. The Better Entrepreneurship Policy Tool+1
• Επιπλέον, στην Ιταλία ισχύουν και άλλες νομικές ρυθμίσεις, όπως ο Κώδικας Τρίτου Τομέα (Legislative Decree 117/2017), ο οποίος ενσωματώνει πολλές μορφές κοινωνικών επιχειρήσεων. journals.openedition.org+1

Δομές και εργαλεία

• Η υιοθέτηση του νόμου οδήγησε σε ραγδαία αύξηση των κοινωνικών συνεταιρισμών: σύμφωνα με μελέτη, το 1991 υπήρχαν περίπου 2 000, ενώ το 1997 είχαν φτάσει ~4 500, αύξηση ~125 %. link.springer.com+1
• Στην Ιταλία οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί καλύπτουν μεγάλο μέρος των υπηρεσιών φροντίδας, πρόνοιας, εκπαίδευσης και ένταξης — π.χ., στην επαρχία Εμίλια ­Ρομάνια υπάρχουν περισσότερες από 700 τέτοιες μονάδες. platform.coop+1

• Ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά:

  • Οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί δεν στοχεύουν απλώς στο όφελος των μελών τους, αλλά στην κοινωνική αποστολή της ένταξης και της προώθησης του ανθρώπου. Ηνωμένα Έθνη
  • Η διακυβέρνηση προβλέπει τη συμμετοχή μελών που μπορεί να είναι εθελοντές, με ειδικό καθεστώς. webfiles-sc1.blackbaud.com
  • Δημιουργούνται «ομόσπονδοι» συνεταιρισμοί, κλαδικά ή τοπικά δίκτυα που παρέχουν υπηρεσίες back-office, συμβουλευτική, κοινές προμήθειες, ώστε να μειώνονται τα κόστη και το ρίσκο για τις μικρότερες μονάδες. (Βλ. αναφορά σε «second-level» δομές) base.socioeco.org+1

Ιδιαιτερότητες & καινοτομίες

• Το «κοινοτικό συνεταιριστικό» μοντέλο («cooperative di comunità») επιτρέπει σε τοπικές κοινότητες –– συνεργασία πολιτών, Δήμου/Κοινότητας, τοπικών επιχειρήσεων –– να αναλάβουν υπηρεσίες γενικού συμφέροντος, αναζωογονώντας παλαιές – εγκαταλελειμμένες περιοχές, αξιοποιώντας περιουσία, ενσωματώνοντας ΑΠΕ/ενεργειακές κοινότητες. (βλ. ειδική μελέτη) base.socioeco.org+1
• Στο πλαίσιο αυτό, η έννοια της ενεργειακής κοινότητας συνδέεται με κοινωνική συνεταιριστική δράση, καθώς δημιουργείται η δυνατότητα τοπικής παραγωγής/κατανάλωσης ενέργειας, κοινωνικής διακυβέρνησης, τοπικής συμμετοχής. Αυτό προσδίδει οικονομική και θεσμική βιωσιμότητα στις συνεταιριστικές μορφές. (βλ. «Italian social cooperatives…lessons for platform cooperatives») platform.coop

Επιπτώσεις, αποτελέσματα και δεδομένα

• Ο νόμος 381/1991 χαρακτηρίζεται ως «μηχανή» για την κοινωνική οικονομία στην Ιταλία: 30 χρόνια μετά, οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί αποτελούν σημαντικό κομμάτι της οικονομίας και της φροντίδας της Ιταλίας. Cecop
• Σύμφωνα με την αναφορά της Organisation for Economic Co‑operation and Development (OECD) για την Ιταλία, οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί τύπου A/Β καλύπτονται από τον νόμο 381/1991. OECD
• Το νομικό πλαίσιο και η σχετική δομή επέτρεψαν τη σύναψη συμβάσεων με δημόσιες αρχές (outsourcing υπηρεσιών φροντίδας, κοινωνικής ένταξης) — γεγονός που διεύρυνε την αγορά των κοινωνικών επιχειρήσεων. link.springer.com+1

Μαθήματα για την Ελλάδα

• Η σαφής νομική μορφή (τύποι Α/Β) δημιουργεί διακριτό καθεστώς-εργαλείο για ένταξη και οικονομική δραστηριότητα.
• Οι συνεταιρισμοί με κοινωνική αποστολή μπορούν να συνδυάζουν επιχειρηματική λογική με κοινωνική ένταξη — ειδικά σε υπηρεσίες κοινωνικής φροντίδας ή αναζωογόνησης τοπικών περιοχών.
• Η υποστήριξη μέσω δεύτερου επιπέδου δομών (κονσόρτσιουμ, ομοσπονδίες) ενισχύει την οικονομική βιωσιμότητα και κερδοφορία των μικρότερων φορέων.
• Η σύνδεση με τοπική ενέργεια, περιβαλλοντικές δράσεις και κοινωνική συμμετοχή καθιστά πιο δυναμικό το οικοσύστημα.
• Για την Ελλάδα, η υιοθέτηση μορφών κοινωνικών συνεταιρισμών με σαφείς ρήτρες ένταξης και εργαλείας υποστήριξης θα μπορούσε να επιταχύνει την ανάπτυξη του τομέα ΚΑΛΟ.

Ισπανία: Προς το εθνικό θεσμικό πλαίσιο της Κοινωνικής Οικονομίας

Νομικό/θεσμικό πλαίσιο

• Στην Ισπανία ψηφίστηκε η Νόμος 5/2011 για την Κοινωνική Οικονομία («Law 5/2011 on the Social Economy») στις 29 Μαρτίου 2011. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο+1
• Ο νόμος επιδιώκει την αναγνώριση και υποστήριξη της κοινωνικής οικονομίας ως ξεχωριστού οικονομικού τομέα. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο+1
• Στο άρθρο 1 του νόμου καθορίζεται ότι σκοπός είναι η «καθιέρωση ενός θεσμικού πλαισίου κοινό για όλες τις οντότητες που ανήκουν στην κοινωνική οικονομία και τα μέτρα προώθησής τους». OECD+1
• Ο νόμος προβλέπει τη διάκριση μεταξύ παραδοσιακών μορφών (συνεταιρισμοί, ενώσεις, ιδρύματα) και «κοινωνικών επιχειρήσεων» πιο πρόσφατης κοπής (είτε σε δίκαιο, είτε σε ενεργοποίηση). Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο+1

Πολιτικές και προγράμματα

• Η εφαρμογή του νόμου αντιμετώπισε καθυστερήσεις: μέχρι το τέλος του 2015 πολλές από τις διατάξεις δεν είχαν εφαρμοστεί πλήρως. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο
• Το 2017–2020 θεσπίστηκε η Στρατηγική Κοινωνικής Οικονομίας Ισπανίας 2017‑2020 («Spanish Strategy for Social Economy 2017-2020») για να ενισχύσει την εφαρμογή σε περιφερειακό επίπεδο. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο+1
• Οι Αυτόνομες Κοινότητες (περιφέρειες) υιοθέτησαν εξειδικευμένα νομοθετήματα/προγράμματα υποστήριξης της κοινωνικής οικονομίας. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο
• Για παράδειγμα, η Confederación Empresarial Española de Economía Social (CEPES), ως εθνικός φορέας, διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην εκπροσώπηση και στο σχεδιασμό πολιτικών. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

Δομές, κίνητρα, και παραγωγή αποτελεσμάτων

• Ο νόμος και οι πολιτικές υποστήριξαν τη δημιουργία/επιδίωξη θέσεων εργασίας μέσω της κοινωνικής οικονομίας. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο
• Μια καλή πρακτική: η πόλη Βαρκελώνη έθεσε «Διάταγμα Κοινωνικά Υπεύθυνων Δημόσιων Προμηθειών» (Decree for Socially Responsible Public Procurement) ως παράδειγμα. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο
• Σύμφωνα με την έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η κοινωνική οικονομία στην Ισπανία αριθμούσε πάνω από 45.000 οργανώσεις και απασχολούσε περισσότερα από 2,3 εκ. άτομα. Ηνωμένα Έθνη

Ιδιαιτερότητες & προκλήσεις

• Η ισπανική μεταρρύθμιση δείχνει τη σημασία της σύνδεσης εθνικού – περιφερειακού επιπέδου: το κεντρικό νομοθετικό πλαίσιο (5/2011) συνδυάστηκε με περιφερειακές πρωτοβουλίες. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο+1
• Υπάρχει πρόβλημα με τα δεδομένα και τη μέτρηση: πολλές αυτόνομες κοινότητες δεν είχαν αναπτύξει μεθόδους αξιολόγησης ή δημοσίευσης απολογιστικών στοιχείων. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο
• Επίσης, η πρώτη εφαρμογή του νόμου παρουσίασε καθυστερήσεις ως προς την υλικοποίηση των προβλεπόμενων μέτρων. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

Μαθήματα για την Ελλάδα

• Η ισπανική εμπειρία δείχνει ότι η ψήφιση νόμου δεν αρκεί· απαιτείται και εφαρμογή μέσω πολιτικών, πόρων, διοίκησης και δεδομένων.
• Η διασύνδεση εθνικών ρυθμίσεων με περιφερειακά/τοπικά εργαλεία ενδυναμώνει τον τομέα (συμβαίνει μέσω αποκέντρωσης).
• Η χρήση των δημοσίων προμηθειών ως εργαλείο ενίσχυσης των φορέων Κοινωνικής Οικονομίας είναι κρίσιμη.
• Η ανάγκη για απολογισμό/δείκτες είναι εμφανής — χωρίς καταγεγραμμένα αποτελέσματα, η βιωσιμότητα δεν τεκμηριώνεται.

Πορτογαλία: Ενιαίος θεσμός, πλαίσιο, και παρακολούθηση

Νομικό/θεσμικό πλαίσιο

• Στην Πορτογαλία λειτουργεί ο Νόμος 30/2013 περί Κοινωνικής Οικονομίας («Lei de Bases da Economia Social – Law 30/2013») που θεσπίστηκε στις 8 Μαΐου 2013. EU Social Economy Gateway+1
• Ο νόμος καθορίζει ότι το πλαίσιο αποσκοπεί «στην καθιέρωση των γενικών βάσεων του νομικού συστήματος της κοινωνικής οικονομίας, καθώς και των μέτρων για την ενθάρρυνσή της δραστηριότητας σύμφωνα με τις δικές της αρχές και σκοπούς». OECD+1
• Το νομικό καθεστώς περιλαμβάνει μια ευρεία γκάμα μορφών: συνεταιρισμούς, αδελφότητες «Santa Casa da Misericórdia», ιδρύματα, ενώσεις, IPSS (ιδρύματα κοινωνικής πρόνοιας), και άλλες ιδιωτικές οργανώσεις κοινωνικής αλληλεγγύης. kmop.gr+1

Δομές υποστήριξης, παρακολούθησης & πολιτικές

• Η Πορτογαλία λειτουργεί μέσω του CASES (Cooperativa António Sérgio para a Economia Social) ως ο βασικός φορέας παρακολούθησης, εκπροσώπησης και υποστήριξης της κοινωνικής οικονομίας. EU Social Economy Gateway+1
• Υπάρχει παρατηρητήριο (Observatório) που συλλέγει δεδομένα και παράγει αναλύσεις για τον τομέα. ciriec-revistaeconomia.es+1
• Ο νόμος δεν μόνο ρυθμίζει τι είναι Κοινωνική Οικονομία, αλλά θέτει και τις αρχές που τη διέπουν (άρθρο 5: συμμετοχή, αλληλεγγύη, βιωσιμότητα, δημοκρατική διακυβέρνηση κ.ά.). kmop.gr+1

Ιδιαιτερότητες & αποτελέσματα

• Η Πορτογαλική εμπειρία υπογραμμίζει τη σημασία του ενιαίου θεσμικού πλαισίου που καλύπτει πολλαπλές μορφές και δραστηριότητες, με σαφή πρόσβαση σε υποστήριξη και μέτρα ενθάρρυνσης. ResearchGate+1
• Η ανάλυση από Monteiro (2022) δείχνει πως η συλλογή και ανάλυση στοιχείων για τον τομέα στην Πορτογαλία ενισχύει τη λογοδοσία και τη χάραξη πολιτικής. ciriec-revistaeconomia.es
• Παρά τις προκλήσεις (όπως η διαφοροποίηση νομικών μορφών), η ύπαρξη θεσμικού «ομπρέλα» έχει ενισχύσει την προβολή και τη δυνατότητα δράσης της κοινωνικής οικονομίας στην Πορτογαλία. MDPI

Μαθήματα για την Ελλάδα

• Η καθιέρωση ενός ενιαίου νόμου-πλαισίου αντί για κατακερματισμένα ρυθμιστικά μέτρα βοηθά στην εναρμόνιση και την αναγνωρισιμότητα του τομέα.
• Η δημιουργία φορέα/οργανισμού παρακολούθησης και εκπροσώπησης (όπως η CASES) ενισχύει τη συγχρονισμένη δράση φορέων, δίνει φωνή στην κοινωνική οικονομία και υποστηρίζει τα μικρότερα μέλη.
• Η μέτρηση και δημοσίευση στοιχείων είναι κρίσιμη για την αξιολόγηση και την εμπιστοσύνη χρηστών, επενδυτών και δημόσιων αρχών.
• Η διάσταση της αρχής (participation), της διακυβέρνησης (governance) και της δημοκρατικής συμμετοχής ενισχύει την κοινωνική αποστολή — κάτι που μπορεί να ενσωματωθεί στην ελληνική πρακτική.

Σύγκριση & Συνδυασμένα “δύο-στηλών” μαθήματα

Κοινά «λέγομε-κάνουμε» σημεία

• Νομική σαφήνεια: Ορισμός του τι είναι κοινωνική οικονομία – κοινωνική επιχείρηση. (Ισπανία άρθρ. 1, Πορτογαλία άρθρ. 1) OECD+1
• Εξειδίκευση μορφών που συνδυάζουν επιχειρηματικότητα + κοινωνική αποστολή (Ιταλία τύπος Β με εργαζομένους μειονεκτούντες) global-workplace-law-and-policy.kluwerlawonline.com+1
• Υποστήριξη μέσω συνδέσεων με δημόσια πολιτική: συμβάσεις, προμήθειες, τοπική ανάπτυξη.
• Συγκέντρωση και ανάλυση δεδομένων για τη μέτρηση κοινωνικού αντίκτυπου — η Πορτογαλία και η Ισπανία έχουν ήδη προχωρήσει σε αυτό.
• Τοπική/διεπαρχιακή εφαρμογή: η αποκέντρωση, οι συνεργασίες Δήμων-Κοινωνίας-Επιχειρήσεων ενισχύουν την αποτελεσματικότητα.
• Σύνδεση με περιβαλλοντικά/ενεργειακά καινοτομικά πεδία (π.χ., ενεργειακές κοινότητες στην Ιταλία) που δίνουν πολυδιάστατη αξία.

Επεκταμένες προτάσεις για την Ελλάδα: Στρατηγικός Οδικός Χάρτης 18 μηνών

1. Φάση 1 (0-6 μήνες):

• • Καταγραφή όλων των μορφών κοινωνικών επιχειρήσεων/ΚοινΣΕπ, συνεταιρισμών που ήδη λειτουργούν στην Ελλάδα και χαρτογράφηση των νομικών μορφών.
  • Σύνταξη προσχεδίου «Ελληνικού Νόμου Κοινωνικής Οικονομίας» που να ορίζει κατηγορίες (π.χ., «ένταξης στην εργασία», «κοινοτικής δράσης»), όπως στην Ιταλία τύποι Α/Β.
  • Δημιουργία Ομάδας Εργασίας (Υπουργείο, τοπικές αρχές, κοινωνικοί φορείς, πανεπιστήμια) για σχεδιασμό θεσμικού πλαισίου.

1. Φάση 2 (6-12 μήνες):

• Προώθηση σχεδίου νόμου προς δημόσια διαβούλευση, με ειδικά άρθρα:
  • Καθορισμός ποσοστών ένταξης μειονεκτούντων στην εργασία (π.χ., ένδειξη «≥ 30%» όπως στην Ιταλία).
  • Πρόβλεψη κινήτρων (φορολογικά, ασφαλιστικά, προτιμησιακές συμβάσεις) για κοινωνικές επιχειρήσεις/συνεταιρισμούς.
• Εγκαθίδρυση φορέα-ομπρέλας («Παρατηρητήριο Κοινωνικής Οικονομίας») σε συνεργασία με ΑΕΙ/κοινωνικούς φορείς για συλλογή στοιχείων και δημοσίευση ετήσιων εκθέσεων.
• Ξεκίνημα πιλοτικών προγραμμάτων περιφερειακής εφαρμογής (δύο-τρεις Περιφέρειες) όπου οι κοινωνικές επιχειρήσεις εντάσσονται σε δημόσιες προμήθειες/τοπικά έργα.

1. Φάση 3 (12-18 μήνες):

• • Εφαρμογή του νόμου/πλαισίου σε εθνικό επίπεδο – εκκίνηση της λειτουργίας των νέων μορφών.
  • Ενσωμάτωση ρήτρας κοινωνικής αξίας σε δημόσιες συμβάσεις (Ισπανικό παράδειγμα).
  • Ενίσχυση συνέργειας με τοπικές αρχές και Δήμους για κοινοτικές συνεταιριστικές δράσεις: εξαγορά/επαναχρησιμοποίηση κτιρίων, ενεργειακές κοινότητες, αγροτικές συμπράξεις.
  • Δημοσίευση των πρώτων δεικτών: αριθμός κοινωνικών επιχειρήσεων, νέες θέσεις εργασίας, ποσά συμβάσεων, κοινωνικός αντίκτυπος.
  • Αξιολόγηση και ανατροφοδότηση πολιτικής ώστε να διορθωθούν κενά, όπως συνέβη στην Ισπανία (καθυστερήσεις εφαρμογής).

Μελέτες μικρο-περιπτώσεων (συνοπτικά «μοτίβα» λύσεων)

• Φροντίδα & Εκπαίδευση (Ιταλία, Τύπος Α): συμπράξεις δήμων–κοινωνικών συνεταιρισμών για βρεφονηπιακούς, κατ’ οίκον βοήθεια, ειδική αγωγή. Σταθερές συμβάσεις, επαγγελματικά πρότυπα, πιστοποίηση ποιότητας. betterentrepreneurship.eu
• Ένταξη στην εργασία (Ιταλία, Τύπος Β): κοινωνικά εργαστήρια/αγροτο-μεταποίηση με 30% ευάλωτους, μείωση εισφορών, ρόλοι «coach εργασίας». betterentrepreneurship.eu
• Παραδοσιακά κτίρια/δημόσια περιουσία (Ιταλία, κοινοτικοί συν.): επανάχρηση κληρονομιάς, μικτή διακυβέρνηση, τοπικές μετοχές, πολυχώροι υπηρεσιών. base.socioeco.org
• Περιφερειακή κλιμάκωση (Ισπανία): περιφέρειες με εξειδικευμένα hubs, προγράμματα στήριξης και κλαδικές πλατφόρμες. fundacionespriu.coop
• Διακυβέρνηση με δεδομένα (Πορτογαλία): CASES + Παρατηρητήριο → πολιτικές βασισμένες σε στοιχεία, όχι μόνο σε επιδοτήσεις. socialeconomynews.eu

Από τη θεωρία στη δράση: σχέδιο 24 μηνών για «ελληνικό άλμα»

Το τρίπτυχο Ιταλία–Ισπανία–Πορτογαλία δείχνει ότι η ΚΑΛΟ αποδίδει όταν υπάρχει σαφής ταυτότητα, στοχευμένη μορφολογία φορέων και διοικητική αρχιτεκτονική που στηρίζει την καθημερινότητα των επιχειρήσεων και όχι μόνο τους τίτλους των προγραμμάτων. Η Ελλάδα μπορεί σε 24 μήνες να περάσει από το «καλό πλαίσιο» στο βέλτιστο οικοσύστημα αν:

• κωδικοποιήσει ενιαίο οριζόντιο πλαίσιο (τύπου Ισπανίας/Πορτογαλίας),
• θεσπίσει εξειδικευμένες μορφές (τύπου Ιταλίας) με πραγματικά κίνητρα για ένταξη,
• επενδύσει σε ομπρέλες-δομές δεύτερου επιπέδου και Παρατηρητήριο για τεκμηρίωση,
• «δέσει» την ΚΑΛΟ με δημόσιες προμήθειες, ενεργειακές κοινότητες, αγροδιατροφή και φροντίδα.
  Η επιτυχία δεν είναι μυστήριο· είναι μεταφορά πρακτικών που έχουν δοκιμαστεί, αποτιμηθεί και αποδώσει. Αντιγράφοντας έξυπνα το ιταλικό βάθος, το ισπανικό εύρος και την πορτογαλική συνοχή, η Ελλάδα μπορεί να μετατρέψει την ΚΑΛΟ από «εναλλακτικό κεφάλαιο πολιτικής» σε κύρια στρατηγική τοπικής ανάπτυξης και αξιοπρεπούς εργασίας.

Σημείωση τεκμηρίωσης (ενδεικτικές πηγές): Ιταλία—Ν. 381/1991 και τυπολογία Α/Β, δίκτυα δεύτερου επιπέδου και κοινοτικοί συνεταιρισμοί/ενεργειακές κοινότητες. Ισπανία—Ν. 5/2011, Υπουργείο Εργασίας & Κοινωνικής Οικονομίας, στοιχεία απασχόλησης και περιφερειακές πολιτικές. Πορτογαλία—Ν. 30/2013, CASES και Παρατηρητήριο Κοινωνικής Οικονομίας.

Η Ευκαιρία για την Ελλάδα και η Μετάβαση

Η εμπειρία των προαναφερθέντων χωρών αποδεικνύει ότι η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία δεν είναι απλώς ένα «παράλληλο» μοντέλο δράσης, αλλά κρίσιμος πυλώνας τοπικής ανάπτυξης, ένταξης ευάλωτων ομάδων και επιχειρηματικής καινοτομίας. Η Ιταλία με το μοντέλο των κοινωνικών συνεταιρισμών τύπου Α/Β έχει αποδείξει πως η κοινωνική ένταξη μπορεί να συνδυαστεί με οικονομική δραστηριότητα· η Ισπανία πως η αναγνώριση σε εθνικό επίπεδο και η διασύνδεση με δημόσια προμήθεια και περιφέρεια ενισχύει τον τομέα· και η Πορτογαλία πως το ενιαίο θεσμικό πλαίσιο και η μέτρηση κοινωνικού αντίκτυπου είναι ζωτικής σημασίας.

Για την Ελλάδα, η μετάβαση προς ένα σύστημα που συνδυάζει νομική σαφήνεια, ειδικά εργαλεία, υποστήριξη δομών και αξιολόγηση αποτελεσμάτων είναι όχι επιλογή, αλλά αναγκαιότητα, μπροστά σε προκλήσεις όπως η ανεργία, η δημογραφική συρρίκνωση πολλών περιοχών, η ανάγκη για βιώσιμη ανάπτυξη και η επαναφορά της εμπιστοσύνης των πολιτών στην κοινωνική οικονομία.

Αν κινηθούμε με σχέδιο, όπως αυτό που σκιαγράφησα παραπάνω, σε 18-24 μήνες η Ελλάδα μπορεί να μεταμορφώσει το τοπίο των ΚοινΣΕπ και των κοινωνικών επιχειρήσεων — όχι ως «μόδα» αλλά ως **στρατηγικό εργαλείο ανάπτυξης». Με δεδομένα, με πολιτικές, με συνέργειες και με τοπική συμμετοχή.
Η στιγμή είναι τώρα – η δυνατότητα είναι υπαρκτή. Καλό είναι να μην ξαναχάσουμε χρόνο.

Συγκριτικός Πίνακας Κοινωνικής Οικονομίας (Ιταλία–Ισπανία–Πορτογαλία)

Θεματικός Άξονας	Ιταλία	Ισπανία	Πορτογαλία
Νομικό Πλαίσιο (Κεντρικός Νόμος)	Ν. 381/1991 για Κοινωνικούς Συνεταιρισμούς (Τύποι Α & Β). Συμπληρωματικά: Κώδικας Τρίτου Τομέα (DLgs 117/2017).	Ν. 5/2011 για την Κοινωνική Οικονομία (οριζόντιος νόμος-πλαίσιο).	Ν. 30/2013 (Lei de Bases da Economia Social) – Ενιαίο πλαίσιο για φορείς ΚΟ/ΚΑΛΟ.
Έτος/Χρονισμός Μεταρρύθμισης	1991 (θεμελιώδης νόμος) → 2017 (κωδικοποίηση τρίτου τομέα).	2011 (εθνική αναγνώριση τομέα) → 2017-2020 Εθνική Στρατηγική.	2013 (πλαίσιο) → σταδιακή επιχειρησιακή ωρίμανση μέσω CASES/Παρατηρητηρίου.
Ορισμοί/Πεδίο Κάλυψης	Ειδική κατηγορία ‘κοινωνικών συνεταιρισμών’ με σκοπό γενικού συμφέροντος (φροντίδα/ένταξη).	Οριζόντιος ορισμός κοινωνικής οικονομίας και καταγραφή κατηγοριών οντοτήτων (συνεταιρισμοί, ενώσεις, ιδρύματα, κ.λπ.).	Ρητή απαρίθμηση φορέων (συνεταιρισμοί, Misericórdias, IPSS, ιδρύματα, ενώσεις) και αρχές λειτουργίας.
Εξειδικευμένες Μορφές Κοινωνικής Επιχείρησης	Τύπος Α (υπηρεσίες φροντίδας/εκπαίδευσης/υγείας) – Τύπος Β (ένταξη στην εργασία).	Πολλαπλές μορφές εντός κοινωνικής οικονομίας· η ‘κοινωνική επιχείρηση’ λειτουργεί εντός/παράλληλα με συνεταιριστικό δίκαιο.	Πλήθος αναγνωρισμένων μορφών εντός ενός ενιαίου πλαισίου με κοινές αρχές.
Ρήτρα Ένταξης (ποσοτικά)	Τύπος Β: ≥30% εργαζόμενοι από ευάλωτες/μειονεκτούσες ομάδες.	Μη ενιαία εθνική ρήτρα· προβλέπονται περιφερειακά/τοπικά κριτήρια κοινωνικής αξίας.	Όχι ενιαίο ποσοστό, αλλά ισχυρή παράδοση IPSS/κοινωνικών υπηρεσιών με κοινωνικά κριτήρια.
Διακυβέρνηση/Συμμετοχή	Δημοκρατική διακυβέρνηση συνεταιρισμών, δυνατότητα συμμετοχής εθελοντών, πολυμετοχικότητα σε ‘cooperative di comunità’.	Συνεταιριστικές αρχές + δίκτυα (CEPES) και συμμετοχικά μοντέλα ανά περιφέρεια.	Δημοκρατική διακυβέρνηση ως αρχή νόμου· πολυμετοχική εκπροσώπηση μέσω CASES.
Δομές Δεύτερου Επιπέδου (Ομπρέλες)	Κονσόρτσιουμ/Ομοσπονδίες που παρέχουν back‑office, προμήθειες, τεχνική υποστήριξη, ISO.	Εθνική ομπρέλα CEPES + περιφερειακά δίκτυα/θερμοκοιτίδες.	CASES ως εθνικός κόμβος συντονισμού, υποστήριξης και διαλόγου.
Δημόσιες Συμβάσεις/Κοινωνικές Ρήτρες	Ευρεία χρήση κοινωνικών συνεταιρισμών σε υπηρεσίες ΟΤΑ/Περιφερειών.	Ενεργές κοινωνικές ρήτρες (π.χ. Βαρκελώνη) και κατευθύνσεις σε στρατηγικές προμηθειών.	Σταδιακή ενσωμάτωση κοινωνικών κριτηρίων σε συμβάσεις κοινωνικής πρόνοιας/τοπικών υπηρεσιών.
Παρατηρητήριο/Δεδομένα	Κλαδικές έρευνες/στοιχεία (CIRIEC, ομοσπονδίες).	Εθνικές/Περιφερειακές εκθέσεις· ζητούμενο η ομογενοποίηση δεικτών.	Observatório da Economia Social μέσα από CASES/ακαδημαϊκούς κόμβους.
Χρηματοδοτικά Εργαλεία	Κίνητρα εισφορών για τύπο Β, συνεταιριστική πίστη/κοινωνική χρηματοδότηση, community shares.	ΕΣΠΑ/Πολιτική Συνοχής, περιφερειακά ταμεία, μικροπιστώσεις.	Εθνικά/περιφερειακά προγράμματα με διασύνδεση CASES και κοινωνικών επενδύσεων.
Περιφερειακή Εφαρμογή/Αποκέντρωση	Ισχυρό τοπικό/περιφερειακό επίπεδο (π.χ. Εμίλια‑Ρομάνια).	Καθοριστική – οι Αυτόνομες Κοινότητες ‘μεταφράζουν’ τον νόμο σε δράσεις.	Κεντρικός συντονισμός + τοπική εφαρμογή μέσω IPSS/Δήμων.
Τομεακές Προτεραιότητες	Φροντίδα, εκπαίδευση, ένταξη εργασίας, τοπική ανάπτυξη/αναζωογόνηση.	Ευρύ φάσμα: βιομηχανία συνεταιρισμών, κοινωνική ένταξη, κυκλικότητα, υπηρεσίες.	Κοινωνική πρόνοια, υγεία, εκπαίδευση, τοπική ανάπτυξη.
Ενεργειακές Κοινότητες/Πράσινη Μετάβαση	Σύνδεση με ‘cooperative di comunità’ και τοπικές ΑΠΕ/ενεργειακές κοινότητες.	Ανάπτυξη ενεργειακών κοινοτήτων σε περιφερειακό/τοπικό επίπεδο.	Πρωτοβουλίες σε επίπεδο Δήμων/IPSS με πράσινες επενδύσεις.
Μέτρηση Κοινωνικού Αντίκτυπου	Ποικίλα εργαλεία (κλαδικές, ISO, απολογισμοί κοινωνικού οφέλους).	Ανάπτυξη δεικτών – όχι πάντα ομοιόμορφη ανά περιφέρεια.	Συστηματική παραγωγή δεδομένων μέσω Observatório/CASES.
Κύριες Προκλήσεις	Κλιμάκωση χωρίς αλλοίωση κοινωνικής αποστολής· βιωσιμότητα μικρών μονάδων.	Χάσμα νόμου‑εφαρμογής, ετερογένεια δεδομένων, περιφερειακές ανισότητες.	Συντονισμός πολλαπλών μορφών· σταθερή χρηματοδότηση μικρών φορέων.
Κλειδιά Επιτυχίας	Σαφής τυπολογία Α/Β + δίκτυα δεύτερου επιπέδου.	Εθνικό πλαίσιο + ισχυρή περιφερειακή μυϊκή ισχύς + κοινωνικές ρήτρες.	Ενιαίο πλαίσιο + CASES + Παρατηρητήριο (πολιτικές με τεκμήρια).
Ενδεικτικά Αποτελέσματα/Κλίμακα	Χιλιάδες κοινωνικοί συνεταιρισμοί, καθολική παρουσία σε φροντίδα/εκπαίδευση/ένταξη.	Δεκάδες χιλ. οργανώσεις, εκατομμύρια απασχολούμενοι/μέλη ευρύτερου τομέα.	Ισχυρή ‘ομπρέλα’ με θεσμική ορατότητα και αυξημένα δεδομένα/τεκμήρια.
Μεταφερσιμότητα στην Ελλάδα	Θεσμοθέτηση τύπου ‘Συνεταιρισμός Ένταξης’ με ≥30% ένταξη + κίνητρα.	Οριζόντιος νόμος-πλαίσιο + περιφερειακές στρατηγικές/ρήτρες προμηθειών.	Ίδρυση Παρατηρητηρίου/Φορέα-ομπρέλα για δεδομένα/υποστήριξη.
Quick Wins (12–18 μήνες)	Πιλοτικοί συνεταιρισμοί ένταξης σε 3 Περιφέρειες, πρότυπες συμβάσεις με ΟΤΑ.	Εφαρμογή κοινωνικών ρητρών σε 5 κατηγορίες προμηθειών.	Εκκίνηση Observatório ΚΑΛΟ με ετήσια έκθεση δεικτών.
Ενδεικτικές Πηγές Τεκμηρίωσης	Law 381/1991; DLgs 117/2017; OECD Country fact sheet; CIRIEC/CECOP.	Law 5/2011; European Parliament Briefings; CEPES; δημοτικές πολιτικές.	Law 30/2013; Social Economy Gateway (EC); CASES/Observatório; CIRIEC Portugal.
Σχέση με SDGs/ESG	Ένταξη εργασίας (SDG8), μείωση ανισοτήτων (SDG10), ποιοτικές υπηρεσίες (SDG3-4).	Υπεύθυνες προμήθειες (SDG12), αξιοπρεπής εργασία (SDG8), ισότητα (SDG5,10).	Θεσμική συνοχή/δεδομένα (SDG16,17), κοινωνική πρόνοια (SDG3), εκπαίδευση (SDG4).
Διοικητική Αρχιτεκτονική (Υπουργεία/Φορείς)	Υπουργείο Εργασίας/Κοινωνικών Πολιτικών· ισχυρές περιφέρειες/δήμοι.	Υπουργείο Εργασίας & Κοινωνικής Οικονομίας + Περιφέρειες (Αυτόνομες Κοινότητες).	Υπουργεία Κοινωνικής Αλληλεγγύης/Εργασίας· CASES ως κεντρικός κόμβος.
Κοινωνική Καινοτομία/Ψηφιακός Μετασχηματισμός	Πλατφορμικοί συνεταιρισμοί, community shares, e‑care υπηρεσίες.	Δημοτικές πλατφόρμες υπεύθυνων προμηθειών, θερμοκοιτίδες καινοτομίας.	Ψηφιακά μητρώα/δεδομένα CASES, συνεργασίες με ΑΕΙ/ερευνητικά κέντρα.
Κίνδυνοι/Απειλές	Αθέμιτος ανταγωνισμός από «δήθεν» κοινωνικές δομές, κόπωση χρηματοδότησης.	Καθυστερήσεις εφαρμογής, αποσπασματικότητα σε δείκτες αξιολόγησης.	Συνέχεια πολιτικών, σταθερότητα πόρων μικρών φορέων.

Η Κοινωνική Οικονομία στην Πράξη