ΚοινΣΕπ και Κυκλική Οικονομία στην πράξη: πώς οι συνεταιρισμοί κλείνουν τους κύκλους αξίας σε όλη την Ελλάδα – Από το “παίρνω-φτιάχνω-πετάω” στο “σχεδιάζω για επαναχρησιμοποίηση”

in Η Κοινωνική Οικονομία στην Πράξη, Τα Τελευταια Νεα μας!

Η ιστοσελίδα koinsep.org αποτελεί μια πλατφόρμα ενημέρωσης και υποστήριξης για Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις (ΚοινΣΕπ) και φορείς της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας στην Ελλάδα. Παρέχει πληροφορίες για την ίδρυση και διαχείριση ΚοινΣΕπ, όπως οδηγούς, νέα για επιδοτήσεις, νομικές και φορολογικές συμβουλές, καθώς και επικαιροποιημένα θέματα για τη λειτουργία τους. Απευθύνεται σε επαγγελματίες και πολίτες που επιθυμούν να συμβάλλουν στην κοινωνική οικονομία, ενισχύοντας την τοπική ανάπτυξη και τις κοινωνικές δράσεις και λειτουργει μέχρι σήμερα ανελλιπώς από το 2012

Εάν αποφασίσετε την δημιουργία της δικής σας ΚοινΣΕπ και έχετε μια καλή ιδέα που πληροί τα κριτήρια του νόμου 4430/2016 ελάτε σε επαφή μαζί μας από εδώ για να σας βοηθήσουμε με την 12χρονη εμπειρία μας στον τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας και στην Δημιουργία άνω των 730 Επιτυχημένων ΚοινΣΕπ

Η κλιματική κρίση, η ακρίβεια πρώτων υλών και η πίεση στις τοπικές κοινωνίες απαιτούν ένα άλλο παραγωγικό υπόδειγμα. Η Κυκλική Οικονομία προτείνει ακριβώς αυτό: προϊόντα και υπηρεσίες που σχεδιάζονται ώστε να αντέχουν, να επισκευάζονται, να ανακατασκευάζονται και στο τέλος να επιστρέφουν στην παραγωγή ως πολύτιμες εισροές.

Εσύ έχεις ενημερωθεί για την Πανελλήνια Ένωση Φορέων Κοινωνικής Οικονομίας;

Οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις (ΚοινΣΕπ) βρίσκονται στο επίκεντρο αυτής της μετάβασης, επειδή συνδυάζουν επιχειρηματικότητα με κοινωνικό σκοπό, τοπική ρίζωση με συνεργασία, καινοτομία με απασχόληση ευάλωτων ομάδων.

δείτε εδώ όλα τα τελευταία μας νέα αν έχετε χάσει κάτι

Στην Ελλάδα, από νησιωτικούς δήμους έως ορεινές κοινότητες, βλέπουμε ολοένα περισσότερες ΚοινΣΕπ να “κλείνουν κύκλους” στην πράξη: να παρατείνουν τον κύκλο ζωής προϊόντων, να περιορίζουν απορρίμματα, να δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας και να κρατούν την αξία μέσα στην τοπική οικονομία. Το παρόν κείμενο χαρτογραφεί μοντέλα, εργαλεία και πραγματικού τύπου παραδείγματα (ενδεικτικές βέλτιστες πρακτικές βασισμένες σε όσα εφαρμόζονται στη χώρα), ώστε κάθε φορέας να μπορεί να σχεδιάσει τη δική του κυκλική διαδρομή.

1) Τι σημαίνει “κυκλικό” για μια ΚοινΣΕπ

  • Σχεδιασμός από την αρχή: επιλογή ανθεκτικών υλικών, τυποποίηση εξαρτημάτων, δυνατότητα αποσυναρμολόγησης.
  • Παράταση ζωής: επισκευή, συντήρηση, αναβάθμιση, επαναχρησιμοποίηση.
  • Ανάκτηση αξίας: ανακατασκευή (remanufacturing), ανακύκλωση υλικών, κομποστοποίηση οργανικών.
  • Κυκλικές υπηρεσίες: “πληρώνω για χρήση, όχι για ιδιοκτησία” (leasing/χρεώσεις ανά χρήση), κοινοχρησία εργαλείων, καταστήματα second-hand, ανταλλακτικά παζάρια.
  • Τοπικά οικοσυστήματα: συμπράξεις με δήμους, σχολεία, επιχειρήσεις, αγροτικούς συνεταιρισμούς και τουριστικούς φορείς.

2) Γιατί οι ΚοινΣΕπ είναι καταλύτης

  • Κοινωνική αποστολή: μετράνε επιπτώσεις πέρα από το κέρδος (μείωση αποβλήτων, πρόσβαση σε αγαθά, ένταξη).
  • Εμπιστοσύνη/συμμετοχή: η κοινότητα στηρίζει, προσφέρει πρώτες ύλες (π.χ. μεταχειρισμένα αγαθά) και γίνεται πελάτης.
  • Ευελιξία: μπορούν να πειραματιστούν με νέα μοντέλα τιμολόγησης και τοπικές αλυσίδες.
  • Ενδυνάμωση τοπικού εισοδήματος: η αξία μένει στον τόπο και ανακυκλώνεται στην κοινότητα.

3) Ο “κυκλικός καμβάς” για ελληνικές ΚοινΣΕπ (βήμα-βήμα)

  1. Χαρτογράφηση ροών: τι περισσεύει/πετιέται στην περιοχή (οργανικά, πλαστικά, κλωστοϋφαντουργικά, έπιπλα, ηλεκτρικές συσκευές, δίχτυα αλιείας, κλαδέματα, μπουκάλια, υποπροϊόντα τροφίμων).
  2. Ιεράρχηση ευκαιριών: επιλέγω 2-3 ροές με μεγαλύτερη ποσότητα/σταθερότητα και σαφή ζήτηση σε προϊόντα.
  3. Σχεδιασμός υπηρεσίας: συλλογή-διαλογή-επισκευή/μεταποίηση-διάθεση. Προδιαγραφές ποιότητας, ασφάλεια, ιχνηλασιμότητα.
  4. Συμμαχίες: Δήμος (χώρος/συλλογή), σχολεία (εκπαίδευση), καταστήματα (back-hauling), ξενοδοχεία (συμβάσεις τροφοδοσίας υλικού), αγρότες (απορρόφηση κομπόστ).
  5. Νομιμότητα & πρότυπα: άδειες, ΕΟΑΝ/συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης, HACCP για τρόφιμα, κανόνες αποθήκευσης/μεταφοράς, ΕΛΟΤ/ISO όπου χρειάζεται.
  6. Μοντέλο εσόδων: πωλήσεις προϊόντων, συνδρομές υπηρεσίας, συμβάσεις με Δήμο/επιχειρήσεις, εκπαιδευτικά σεμινάρια, τέλη παραληπτών αποβλήτων (gate fees).
  7. Μετρήσεις επίπτωσης: τόνοι αποβλήτων που αποτράπηκαν, CO₂e που εξοικονομήθηκαν, θέσεις εργασίας, ποσοστό επαναχρησιμοποίησης, κύκλοι ζωής που παρατάθηκαν.
  8. Κλιμάκωση: τυποποίηση διαδικασιών, manuals, franchise/δικτύωση με άλλες ΚοινΣΕπ.

4) Δέκα ελληνικού τύπου παραδείγματα (ρεαλιστικές εφαρμογές)

Σημ.: Τα παραδείγματα είναι περιγραφές πρακτικών που υλοποιούνται ή μπορούν να υλοποιηθούν στην Ελλάδα· τα ονόματα φορέων παραλείπονται και τα σενάρια παρουσιάζονται ως οδηγός σχεδιασμού.

  • Επαναχρησιμοποίηση επίπλων σε μεγάλο αστικό δήμο
    • Συλλογή από ξενοδοχεία/γραφεία/νοικοκυριά, διαλογή, επισκευή, πώληση σε κοινωνικό κατάστημα.
    • Έσοδα: πωλήσεις + συμβάσεις συλλογής ογκωδών.
    • KPI: τόνοι επίπλων που δεν κατέληξαν σε ΧΥΤΑ, ώρες εκπαίδευσης τεχνιτών.
  • Εργαστήριο επισκευής ηλεκτρικών συσκευών & “βιβλιοθήκη εργαλείων” (μεσαία πόλη)
    • Επισκευές/αναβάθμιση, διάθεση μεταχειρισμένων με εγγύηση, δανειστική συλλογή εργαλείων για πολίτες/σχολεία.
    • Έσοδα: service fee, συνδρομές, πωλήσεις refurbished.
    • KPI: ποσοστό επιτυχών επισκευών, κύκλοι δανεισμού, kg e-waste που αποφεύχθηκαν.
  • Upcycling υφασμάτων/ρούχων (τουριστικός δήμος)
    • Συλλογή ιματισμού από ξενοδοχεία, δημιουργία νέων προϊόντων (τσάντες, ποδιές), ράψιμο/εκπαίδευση ευάλωτων ομάδων.
    • Έσοδα: B2B προμήθειες, e-shop, pop-up αγορές.
    • KPI: τεμάχια upcycled, νέες δεξιότητες/πιστοποιήσεις.
  • Ανάκτηση πλαστικών θαλάσσης & διχτυών (νησιωτική περιοχή)
    • Συνεργασία με αλιείς για συλλογή, καθαρισμός/κοκκοποίηση, παραγωγή νημάτων/προϊόντων.
    • Έσοδα: πώληση υλικού, εταιρικές συνεργασίες βιωσιμότητας.
    • KPI: τόνοι πλαστικού/διχτυών, προϊόντα με πιστοποίηση προέλευσης.
  • Κομποστοποίηση κλαδεμάτων & οργανικών (αγροτικός δήμος)
    • Κεντρική μονάδα κομποστοποίησης με feedstock από Δήμο/αγρότες/αγορές.
    • Έσοδα: πώληση κομπόστ, υπηρεσία αποκομιδής, εκπαιδεύσεις.
    • KPI: τόνοι οργανικών που εκτράπηκαν, ποιότητα κομπόστ (C/N, καθαρότητα), στρέμματα στα οποία εφαρμόστηκε.
  • Διάσωση τροφίμων “από το ράφι στο πιάτο” (μητροπολιτική περιοχή)
    • Συλλογή κοντά στη λήξη από σούπερ μάρκετ/αγορές, μεταποίηση σε γεύματα/μαρμελάδες, κοινωνική διανομής.
    • Έσοδα: κοινωνικό παντοπωλείο με “τιμή αλληλεγγύης”, συμβάσεις CSR.
    • KPI: μερίδες/kg τροφίμων που διασώθηκαν, ωφελούμενοι.
  • Κυκλικός εξοπλισμός φιλοξενίας (ορεινός προορισμός)
    • Συλλογική αγορά, κοινόχρηστη χρήση και συντήρηση εξοπλισμού (π.χ. ποδήλατα, χειμερινός εξοπλισμός) για μικρούς ξενώνες.
    • Έσοδα: συνδρομές επιχειρήσεων, ενοικιάσεις στους επισκέπτες.
    • KPI: συντελεστής χρησιμοποίησης, μείωση νέων αγορών.
  • Επαναπλήρωση (refill) απορρυπαντικών & καλλυντικών (αστικός πυρήνας)
    • Σημεία refill με υγειονομικά πρότυπα, επιστρεφόμενα δοχεία, σύστημα πιστότητας.
    • Έσοδα: πωλήσεις χύμα, συνεργασίες με παραγωγούς.
    • KPI: πλαστικά μπουκάλια που δεν αγοράστηκαν, ικανοποίηση πελατών.
  • Εργαστήριο ανακύκλωσης ξύλου παλετών (βιομηχανική ζώνη)
    • Επισκευή/επαναχρησιμοποίηση παλετών, παραγωγή προϊόντων μικρής ξυλουργικής, καύσιμη ύλη από υπολείμματα με ασφάλεια.
    • Έσοδα: πώληση παλετών/προϊόντων, υπηρεσίες logistics.
    • KPI: κύκλοι ζωής παλέτας, ποσοστό υλικού που αξιοποιήθηκε.
  • Κυκλικός τουρισμός & μηδενικά απόβλητα εκδηλώσεων (νησί/παραθαλάσσιος δήμος)
    • Υπηρεσία “zero-waste events”: επαναχρησιμοποιούμενος εξοπλισμός, διαλογή στην πηγή, επαναπλήρωση νερού, κομποστοποίηση.
    • Έσοδα: πακέτα υπηρεσιών σε δήμο/φεστιβάλ/ξενοδοχεία.
    • KPI: ποσοστό εκτροπής αποβλήτων ανά εκδήλωση, αποτύπωμα CO₂e.

5) Μοντέλα εσόδων & τιμολόγησης που ταιριάζουν σε ΚοινΣΕπ

  • Product-as-a-Service: πληρωμή ανά χρήση/μήνα, με ευθύνη συντήρησης στη ΚοινΣΕπ.
  • Συνδρομές: νοικοκυριά/επιχειρήσεις πληρώνουν σε σταθερή βάση για συλλογή/επισκευή/refill.
  • B2B συμβόλαια: ξενοδοχεία/αλυσίδες λιανικής για διαχείριση ροών.
  • Κοινωνική τιμολόγηση: κλιμακωτές τιμές για ευάλωτες ομάδες.
  • Έσοδα εκπαίδευσης/πιστοποίησης: εργαστήρια, προγράμματα για σχολεία, κατάρτιση ανέργων.

6) Διακυβέρνηση, συμμόρφωση και διασφάλιση ποιότητας

  • Διαδικασίες & manual: τυποποιημένα βήματα για συλλογή, καθαρισμό, αποθήκευση, ιχνηλασιμότητα.
  • Πιστοποιήσεις/πρότυπα όπου χρειάζεται: HACCP για τρόφιμα, ISO 14001/9001, κανόνες υγιεινής/ασφάλειας.
  • Συμβάσεις με Δήμους/φορείς: καθαρά SLA, στόχοι εκτροπής, ρήτρες ποιότητας.
  • Προστασία καταναλωτή: εγγυήσεις σε refurbished προϊόντα, σαφής περιγραφή ποιότητας/χρήσης.

7) Χρηματοδότηση και πόροι

  • Ίδια κεφάλαια/μέλη: μερίδια, εθελοντική εργασία στην εκκίνηση.
  • Συνεργασίες CSR: υποστήριξη εξοπλισμού, συμβάσεις υπηρεσιών.
  • Δημόσιες προσκλήσεις/ΕΣΠΑ/Τοπικές στρατηγικές: για κυκλικές υποδομές, κατάρτιση, πιλοτικά έργα.
  • Crowdfunding/προπωλήσεις: για νέα προϊόντα upcycling.
  • Μικροχρηματοδότηση/ηθική τραπεζική: δάνεια μικρής κλίμακας με κοινωνικά κριτήρια.

8) Μετρήσεις επίπτωσης (προτείνεται “πίνακας ταμπλό”)

  • Περιβάλλον: τόνοι αποβλήτων που αποφεύχθηκαν, CO₂e που εξοικονομήθηκαν, ποσοστό επαναχρησιμοποίησης/ανακύκλωσης.
  • Κοινωνία: θέσεις εργασίας (ιδίως από ευάλωτες ομάδες), ώρες κατάρτισης, ωφελούμενα νοικοκυριά.
  • Οικονομία: κύκλος εργασιών από κυκλικές δραστηριότητες, σταθερότητα εσόδων συμβολαίων, τοπικές προμήθειες.
  • Ποιότητα: ποσοστό επιστροφών, ικανοποίηση πελατών, συμμόρφωση προτύπων.

9) Κίνδυνοι και πώς τους αντιμετωπίζουμε

  • Ασταθείς ροές υλικού → πολυκαναλική προμήθεια, συμβόλαια με πολλούς προμηθευτές.
  • Ποιότητα εισερχομένων → αυστηρή διαλογή/εκπαίδευση δωρητών, κίνητρα (π.χ. κουπόνια).
  • Αγορά/ζήτηση → μικρής κλίμακας πιλοτικά, co-design με πελάτες, διαφοροποίηση προϊόντων.
  • Νομιμότητα/άδειες → έγκαιρος έλεγχος πλαισίου, συνεργασία με συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης, τεχνικός σύμβουλος.
  • Ρευστότητα → συνδρομές, προπληρωμές υπηρεσιών, τιμολόγηση SLA, σταδιακές επενδύσεις.

10) Μίνι-οδικός χάρτης για να ξεκινήσει μια ΚοινΣΕπ

  1. Επιλέξτε μια ροή υλικού με σταθερή προσφορά και προφανές output.
  2. Κάντε 1 πιλοτικό τρίμηνο με ρεαλιστικούς στόχους (π.χ. 5 τόνοι/μήνα).
  3. Μετρήστε με ακρίβεια (kg μέσα/έξω, ώρες, κόστος).
  4. Τυποποιήστε διαδικασίες και εγγυήσεις.
  5. Κλείστε δύο συμβόλαια B2B για σταθερές εισροές/έσοδα.
  6. Χτίστε βιτρίνα (e-shop/κατάστημα) και πρόγραμμα επισκευών/εγγυήσεων.
  7. Επεκταθείτε σε δεύτερη ροή όταν ο πρώτος κύκλος σταθεροποιηθεί.

Η κυκλική οικονομία ως νέο “κοινό κτήμα”

Η κυκλική οικονομία δεν είναι απλώς τεχνική λύση· είναι κοινωνική συμφωνία: μια υπόσχεση ότι τα υλικά, ο χρόνος και το χρήμα μας θα κυκλοφορούν δίκαια και έξυπνα, με σεβασμό στον τόπο και στους ανθρώπους του. Οι ΚοινΣΕπ μπορούν να γίνουν ορατές “γέφυρες” ανάμεσα σε δήμους, επιχειρήσεις και πολίτες, μετατρέποντας τα απόβλητα σε πόρους, την ανεργία σε δεξιότητες και τις ανάγκες σε ευκαιρίες.

Το ζητούμενο δεν είναι να “ανακαλύψουμε” κάτι εξωτικό· είναι να οργανώσουμε αυτά που ήδη υπάρχουν γύρω μας: τα υλικά που περισσεύουν, τις γνώσεις που υποτιμώνται, τη διάθεση συμμετοχής που μένει ανεκμετάλλευτη. Με σαφή σχέδια, μετρήσιμους στόχους και συνεργασίες, κάθε ελληνικός δήμος μπορεί να φιλοξενήσει τουλάχιστον μία ΚοινΣΕπ που κλείνει έναν κρίσιμο κύκλο αξίας.

Αν ξεκινήσουμε σήμερα, σε λίγα χρόνια θα μιλάμε για έναν ζωντανό χάρτη κυκλικών κοινοτήτων: από τα νησιά που καθαρίζουν τις θάλασσες και παράγουν νέα υλικά, μέχρι τις γειτονιές που επισκευάζουν, ανταλλάσσουν, δανείζονται και ξαναχρησιμοποιούν. Εκεί όπου ο κύκλος δεν κλείνει απλώς στα χαρτιά, αλλά στην καθημερινότητα — προς όφελος όλων.

Discover more from ΔΙΚΤΥΟ ΚοινΣΕπ

Subscribe to get the latest posts sent to your email.